Maak taal toegankelijk met mediatie

Door: Jens Middel Het Europees Referentiekader voor Talen (ERK) is een internationale norm voor de beschrijving van taalvaardigheden. Tot voor kort ging het bij deze vaardigheden om lezen, luisteren, schrijven, spreken en gesprekken voeren. Maar sinds de ERK-update van 2020 gaat het om productie, receptie, interactie en mediatie. Waarom deze verandering? Wat betekent ‘mediatie’ precies? En hoe maak je zelf een mediatieoefening?

Wat zijn voorbeelden van mediatie? Stel dat je naar Japan gaat om de bloesem daar te zien. En je wilt er met de metro van het vliegveld naar je hotel, maar je snapt het Japans op de metrokaart niet. Als iemand jou uitlegt welke lijnen op deze kaart je achtereenvolgens moet nemen, is die persoon aan het ‘mediëren’. In het taalonderwijs is mediatie een bekend fenomeen, al zullen niet alle leraren de term kennen of hun taaloefeningen onder dat woord scharen. Een voorbeeld van een bekende oefening die eigenlijk onder ‘mediatie’ valt, is picture dictation. Daarbij geeft de ene persoon een beschrijving van iets, zoals een schilderij in het Rijksmuseum, en moet de ander dat tekenen. Het is aan die eerste persoon om te zorgen dat zijn beschrijving begrijpelijk is voor de tekenaar. En om de beschrijving te versimpelen als de tekenaar het niet snapt. Je kunt Jan Asselijns ‘De Bedreigde Zwaan’ bijvoorbeeld als volgt beschrijven: “Dit kunstwerk toont een exemplaar van het geslacht Cygnus en wordt opgevat als een allegorie op staatsman Johan de Witt.” Maar dat is wellicht te moeilijk. Beter is dan: “Dit schilderij toont een zwaan die haar eieren met gespreide vleugels beschermt.”

Hoe is mediatie een belangrijke onderwijsterm geworden? Het eerste ERK stamt uit 2001 en werd in 2008 vertaald naar het Nederlands. Dit ERK zette een handvol ‘taalvaardigheden’ centraal in taalonderwijs: lezen, luisteren, schrijven, spreken en gesprekken voeren. Maar dat kader voor lesgeven en toetsen bleek bij nader inzien te beperkt; niet helemaal geschikt voor de complexe realiteit van taalgebruik. Dus is er sinds 2020 een ERK-update, waarvan de Nederlandse vertaling in 2022 verscheen. Hierin staan vier ‘communicatieve taalactiviteiten’ centraal. De eerste drie zijn productie (zoals een verhaal schrijven of een grap vertellen), receptie (zoals een boek lezen of podcast luisteren) en interactie (een gesprek voeren). De vierde is mediatie.

Wat houdt ‘mediatie’ in? Mediatie is een combinatie van productie, receptie en interactie. Deze taalactiviteit is erop gericht om informatie over te brengen op een manier die de ander begrijpt. Dit vereist niet alleen spreekvaardigheid, maar bijvoorbeeld ook het vermogen om je in te leven in de ander en goed te luisteren. Zo weet je of hij het inderdaad heeft begrepen. Als dit niet helemaal het geval is, moet je de informatie op een nieuwe manier overbrengen – één die nog beter bij de persoon past. Er zijn verschillende soorten mediatie. Allereerst is er de mediatie van teksten. Zo kun je een artikel samenvatten met als doel dit voor een ander toegankelijker te maken. Daarnaast is er de mediatie van concepten. Zo kun je iemands ideeën op zo’n manier tot de kern terugbrengen dat een ander ze direct begrijpt. En ten slotte is er de mediatie van communicatie. Daarvan is sprake als je iemand vertelt wat jou is verteld toen die persoon er niet bij was.

Waarom is mediatie belangrijk? Mediatie is van alle communicatieve taalactiviteiten in de ERK de meest complexe. Maar wel een heel realistische. In de dagelijkse praktijk zijn mensen immers aan de lopende band bezig met gedachten vormen, pogingen om die gedachten goed over te brengen en snel te begrijpen wat erin in andermans hoofd omgaat; met het construeren van soepele communicatie, wederzijds begrip en ‘gezamenlijke betekenisvorming’. Dat laatste houdt in dat elk mens weliswaar allemaal een uniek perspectief heeft op zaken, maar dat zij tegelijkertijd vaak de overeenkomsten en samenhang zoeken tussen elkaars perspectieven. Om een steeds pluriculturelere samenleving als Nederland sterk te houden is gezamenlijke betekenisvorming essentieel. En dus ook het mediërende vermogen dat daarvoor nodig is.

Hoe kun je slim mediëren? Er zijn vijf ‘mediatiestrategieën’. Ten eerste kun je de informatie die je wilt overbrengen koppelen aan kennis die je gesprekspartner al heeft. Zo creëer je een fundament voor je boodschap of verhaal. Ten tweede kun je je taalgebruik aanpassen aan je doelgroep, zeker zodra je merkt dat informatie niet overkomt. Dat doe je bijvoorbeeld door je verhaal te vereenvoudigen. Ten derde kun je complexe verhalen opsplitsen, de hoofdpunten identificeren en deze punten één voor één behandelen. Ten vierde kun je een tekst met een hoge informatiedichtheid toelichten met voorbeelden, zodat de tekst meer gaat ‘leven’. En ten vijfde kun je de tekst ‘stroomlijnen’. Dat betekent dat je alleen overbrengt wat relevant is en weglaat wat niet ter zake doet.

Hoe werk je met mediatie in de les? Veel methodes bevatten mediatieoefeningen. En je kunt die ook vrij gemakkelijk zelf maken. Het gaat altijd om situaties waarin de ene persoon de ander door middel van communicatie ergens mee helpt. Bijvoorbeeld om de route te vinden naar een bijeenkomst. Om een vegetarisch gerecht te kiezen op een menukaart. Of om te begrijpen hoe je contactloos kunt betalen. Bedenk wel dat mediatie een vrij complexe taalactiviteit is. Daarom is het verstandig om per oefening voor één mediatiestrategie te kiezen. Om je leerling, student of cursist vooraf te vertellen dat hij zich op deze strategie moet richten. En om daar ook je feedback op te geven. Daarnaast is het handig om je oefening functioneel te houden. Zorg dus dat de mediatiestrategie zinvol is. Vraag mensen bijvoorbeeld niet om voor een ander een recept samen te vatten: dat heeft geen nut. Ten slotte is het belangrijk om een veilige leeromgeving te creëren. Zeker als je wilt dat mensen hun persoonlijke perspectief met elkaar delen en tot gezamenlijke betekenisvorming komen. * * *

De presentatie werd gegeven door Thomas Stam, NT2-docent, -ontwikkelaar en docentopleider aan de Vrije Universiteit (VU).

Kijk hier voor de samenvattingen van de andere lezingen. Wil je meer weten over de taalmethodes van ThiemeMeulenhoff, het educatieve partnerschap met het Rijksmuseum en toekomstige events? Neem contact op met onze accountmanagers!